Homo homini lupus est...

Mijn gedachten vormen zich doorgaans in verhalen. In mijn hoofd wordt alles wat ik waarneem en denk omgezet naar lopende en verhalende zinnen. Ik let op details, kleuren, geuren; alles ten doel om het te kunnen vertolken naar het geschreven woord. Ik wil de ander meenemen. Mee laten genieten in mijn waarneming. Deze reis prikkelt mijn zintuigen en mijn interne typemachine slaat op hol. Het is vandaag voor het eerst dat mijn inktlint op is en de bovenaanslag blokkeert.

Ik wandel op de snikhete ochtend over de paden van de Killing fields. Mijn audioguide neemt me mee in de duistere pagina's van het Cambodjaanse geschiedenisboek. Overal bordjes:"don't walk on the bones" en stukjes stof zijn verstrikt geraakt met de wortels van de bomen. De bomen die op 12 Cambodjanen na, de enige getuigen zijn van hetgeen zich hier heeft afgespeeld. Meer dan 20.000 mensen vonden hier een gewelddadige dood; stukjes bot steken uit de grond. De bomen wuiven zachtjes mee op de maat van de wind en vlinders dwarrelen van bloem tot bloem. Ik loop door.

Ik merk dat het me nog niet raakt en ik normeer dit meteen: ieder normaal mens zou gruwelen, huilen of geschokt zijn. Ik bewonder de bomen en de vlinders: het idyllische en vredige landschap staat in schel contrast met zijn geschiedenis. De glooiende heuvels waar eens vijf meter diepe putten vol mensenresten waren zijn voor mij heuvels, heuvels begroeid met gras. Ik besluit op een bankje de beschutting op te zoeken.

In mijn oor klinkt de getuigenis van een van de slachtoffers die zijn tienerjaren doorbracht in de Tuol Sleng gevangenis, waar ik later vandaag naar toe ga. Hij is getuige van de moord op zijn zus, haar dochtertje en hun neven. Wat hem op de been hield was een droom van zijn moeder. Ze droomde dat hij iemand zou worden. Dit stelde haar en uiteindelijk hem gerust. Hoop was alles wat hij had. Na het regime van de Khmer rouge vertrekt hij op advies van zijn moeder naar Amerika en komt uiteindelijk voor de VN te werken. Hij keert terug naar Cambodja om het vervolgingsproces van de Khmer Rouge te controleren; eindelijk denkt hij wraak te kunnen nemen. Hij wil zo graag zijn moeder gelukkig maken.

Opeens realiseert hij het. Zijn moeder wil alleen maar dat hij gelukkig is. Ze heeft zelfs de moordenaar van haar dochter en zijn zus vergeven. Hij hielp me aan een inzicht: je kunt niet steeds maar bezig zijn met het gelukkig maken van je omgeving alleen maar omdat je denkt dat ze dat van je verwachten. Het enige wat anderen echt van je nodig hebben is dat je jezelf gelukkig maakt. In mijn oor klinkt zijn stem in kwetsbaar Engels: "I'm a broken glass. Only I can find the missing pieces and put them back together". Deze zin raakt me recht in m'n hart en blijft de rest van de dag door mijn hoofd spoken.

Karma helpt me de dag wat luchtiger in te zien door me uit m'n broek te laten scheuren. Voor wie dit niet weet, ik heb werkelijk een talent om uit broeken te scheuren. Op m'n cv staat bij vaardigheden: schrijven, snel tot de kern komen, uit broeken scheuren. Voor je beeld: ik loop met een grote scheur in m'n broek op de meest pijnlijke plek van Cambodja. Ik bezoek de Stoepa waar duizenden schedels zijn opgeslagen met een blote bil. Gelukkig vind ik op het terrein een souvernirswinkel waar ik mijn kapotte Alibaba broek kan vervangen door een minstens net zo charmante rok met olifantjes.

Onderweg in de tuctuc ben ik aangeslagen. Mijn constante glimlach is verdwenen. Ik zie ze anders nu, de Cambodjanen. Achter hun glimlach zit een groot collectief verdriet. Iedere Cambodjaan is op een of andere manier verbonden aan de Khmer Rouge: dader of slachtoffer, je weet het gewoonweg niet. Hoewel classificeren vereenvoudigd en de wereld een stukje ordelijker zou maken is het zo zwart-wit niet. Wederom word ik geconfronteerd met hetgeen Hannah Arendt 'de banaliteit van het kwaad' noemt. Het kwaad is als een zaadje in ons allemaal dat op het punt van ontkiemen staat. Geen lotbestemming of verdorven duivels, maar mensen zoals jij en ik. Mensen die naar hun werk gingen en bevelen opvolgden, wellicht de consequenties en implicaties niet onder ogen kunnen of willen zien. Een radar in een goed geoliede machine. Mijn mantra 'ieder mens is in essentie goed' verliest aan kracht en dat spijt me.

Het bezoek aan de Tuol Sleng gevangenis in het centrum van Phnom Penh maakt het niet beter. Rijen foto's van de gevangenen, een bij binnenkomst, een van hun einde. De plek waar je heen ging, maar nooit van terugkeerde. Schoolborden met teksten in Khmer en Frans herinneren aan een vrolijkere tijd, toen dit gebouw nog een school was. Wederom vormen prachtige bomen met bloeiende bloemen en kwetterende vogels een luchtige deken op dit smerige matras. De hete zon, gebrek aan drinken en de vreselijke foto's maken me misselijk. Ik dwing mezelf te blijven en niet weg te kijken. Tot slot leg ik een bloem op het gedenkteken.

Terug in het hotel neem ik een koude douche en denk ik nog eens aan de getuige van de Tuol Sleng gevangenis. Wat hem op de been hield, hoop en een droom. De wil om op een dag het verschil te kunnen maken. Omgeven door veel gelukkigere omstandigheden, maar gedreven door dezelfde droom besluit ik dat deze reis een stap in de goede richting is..